Ethereum là mạng blockchain lớn nhất về số lượng người dùng. Tuy nhiên, tính nguyên khối (nơi sự đồng thuận, thực thi và tính khả dụng của dữ liệu diễn ra trên chuỗi) là trở ngại lớn nhất đối với việc mở rộng quy mô. Nhiều giải pháp mở rộng quy mô đã được tạo ra và những giải pháp phổ biến nhất là optimistic rollups và zero-knowledge (ZK). StarkWare là dự án đang xây dựng các giải pháp khả năng mở rộng future-proof bằng cách sử dụng zero-knowledge cryptography và một nền tảng validity proof tùy chỉnh được gọi là Cairo. Bài viết này WeTAG sẽ giới thiệu với anh em về StarkNet và tổng quan trong hệ sinh thái StarkNet nhé!
StarkNet là gì?
StarkNet là một giải pháp layer 2 của Ethereum thuộc dạng giải pháp ZK-Rollup. StarkNet cho phép bất kỳ dApp nào hoạt động, vận hành và mở rộng quy mô không giới hạn mà không ảnh hưởng đến khả năng tổng hợp và bảo mật của Ethereum, nhờ sự phụ thuộc của StarkNet vào hệ thống STARK – công nghệ của StarkWare phát triển.
Hợp đồng StarkNet và hệ điều hành StarkNet được viết bằng ngôn ngữ lập trình Cairo – loại ngôn ngữ lập trình hỗ trợ triển khai và mở rộng quy mô của các Dapp hay smart contract, bất kể logic nghiệp vụ nào.
Các sản phẩm nổi bật của StarkWare
Các thông số nổi bật của Starkware
Anh em xem chi tiết tại đây.
Cách thức hoạt động
STARK là cryptographic proofs minh bạch và có thể mở rộng. Các STARK này sử dụng các lightweight cryptographic hash, giúp chúng trở nên nhanh chóng và an toàn. STARK được tạo ra để cung cấp xác minh không tin cậy (trustless) về tính toàn vẹn của tính toán.
Tầm nhìn của StarkWare là cung cấp các hệ thống future-proof bằng cách phát triển các sản phẩm như StarkNet và StarkEx để phù hợp với các nhu cầu khác nhau.
StarkNet
StarkNet là một ZK-rollup phi tập trung dựa trên STARK, hoạt động trên blockchain Ethereum. StarkNet di chuyển các tính toán giao dịch ra ngoài chuỗi nhưng lưu trữ dữ liệu giao dịch trên chuỗi chính Ethereum. Tuy nhiên, nó vẫn được hưởng lợi từ khả năng kết hợp và bảo mật của Ethereum.
Dữ liệu được gửi đến Ethereum có bằng chứng mật mã, có thể được sử dụng để chứng minh tính hợp lệ của các giao dịch. Chỉ sau khi phân chia và thực hiện các giao dịch, chúng mới được đăng trên Ethereum và được chứng minh là hợp lệ.
Không giống như Optimistic rollups, ZK-rollups không có thời gian tranh chấp cho các giao dịch vì chúng có thể được xác minh là hợp lệ mà không cần bằng chứng. Điều này giúp cho việc ZK-rollups nhanh hơn. Mặc dù có rất nhiều ZK-rollups ngoài kia, nhưng chỉ có StarkNet là tương thích với EVM.
StarkNet sử dụng Cairo làm ngôn ngữ lập trình để thực thi và triển khai. Khả năng tương thích với EVM thông qua trình biên dịch Solidity-to-Cairo hoặc lập trình các ứng dụng phi tập trung ở Cairo.
StarkNet hoàn toàn có thể kết hợp với các hợp đồng thông minh chung. Các ứng dụng phi tập trung có thể phối hợp, kết nối với nhau và xây dựng dựa trên nhau.
Các nút, nhà phát triển và người dùng có thể làm mọi thứ bạn mong đợi trong một giải pháp Layer 2 rollup điển hình trên StarkNet.
- Là một nhà phát triển, bạn có thể xây dựng các ứng dụng, triển khai logic nghiệp vụ của mình và triển khai chúng trên StarkNet.
- Những người tham gia và các nút của StarkNet được khuyến khích về kinh tế tiền mã hoá, để đảm bảo rằng mạng hoạt động công bằng và hiệu quả.
- Người dùng thông thường có thể gửi các giao dịch đến mạng StarkNet tương tự như những gì họ làm trên Ethereum.
Tất cả các giao dịch trên StarkNet được thực hiện theo định kỳ. Tính hợp lệ của chúng được chứng minh trong STARK proof và sau đó được Ethereum xác minh. Nỗ lực tính toán cần thiết để xác minh các STARK proof là nhỏ so với việc tính toán đã được chứng minh. Điều này sẽ mở rộng Ethereum cao hơn.
Tất cả các chuyển đổi trạng thái StarkNet sẽ được STARK chứng minh và Ethereum sẽ chỉ chấp nhận những chuyển đổi hợp lệ. Tất cả dữ liệu cần thiết để tạo lại trạng thái StarkNet đầy đủ sẽ được xuất bản trên chuỗi. Cũng cần lưu ý rằng bất kỳ ai cũng có thể chạy một nút StarkNet.
Lịch sử, tình hình hiện tại và roadmap
Starkware đã trải qua một chặng đường phát triển dài và có nhiều cột mốc đáng nhớ (3/3/2022):
- StarkEx v1.0 (6/2020): Phiên bản đầu tiên của công nghệ StarkEx được ra mắt và sử dụng;
- VeeDo (6/2020): Mainnet Launch của VeeDo được diễn ra.
- Cairo (8/2020): Cairo được ra mắt người dùng lần đầu.
- StarkEx 2.0 (12/2020): ImmutableX and dYdX là các sản phẩm đầu tiên được triển khai trên StarkEx 2.0.
- Các cột mốc sắp tới của StarkWare bao gồm:
- StarkNet Step I Planets: Single-App Rollups.
- StarkNet Step II – Constellations: Multi-App Rollups.
- StarkNet Step III – Universe: Decentralized Rollup..
Nhà đầu tư dự án và đối tác
Starkware được nhận đầu tư của nhiều quỹ trên thị trường qua nhiều vòng đầu tư. Tính đến nay, StarkWare đã huy động được $111M (vốn chủ sở hữu) kể từ khi thành lập. Ngoài ra, Starkware cũng đã nhận được khoản tài trợ $12M từ Ethereum Foundation để mở rộng mạng lưới Ethereum.
Các dòng Funding Rounds của Starkware như sau:
- Seed Round (1/2018): Huy động được $6M (vốn chủ sở hữu) từ Pantera, Naval Ravikant, MetaStable, Floodgate, Polychain, Vitalik Buterin, Zcash Co-founder, Arthur Breitman, Da Hongfei, Bitmain, Elad Gil, Fred Ehrsam, Linda Xie,..
- Series A (10/2018): Huy động $30M (vốn chủ sở hữu) từ Paradigm (Led), Intel Capital, Sequoia, Atomico, DCVC, Wing, Consensys, Coinbase Ventures, Multicoin Capital, Collaborative Fund, Scalar Capital, Semantic Ventures.
- Series B (3/2021): Huy động $75M (vốn chủ sở hữu) từ Paradigm (Led) và các nhà đầu tư khác.
Các mảnh ghép trên StarkNet
Tổng quan về các mảnh ghép trên StarkNet sẽ được mình giới thiệu và phân tích trong phần sau đây, theo các category trong hệ sinh thái. Thông tin được mình tự tổng hợp qua việc skin hệ StarkNet trên Twitter cũng như nhiều công cụ tìm kiếm khác (3/3/2022). Bởi StarkNet chỉ là một trong các hệ sinh thái thuộc StarkWare, nên anh em cần hiểu rõ để tránh nhầm lẫn.
DEX
Các dự án làm về DEX trên hệ sinh thái StarkNet bao gồm:
- Starkswap: Một sàn DEX xây trên StarkNet. Alpha testnet của dự án được hứa hẹn sẽ ra mắt trong quý 1/2022.
- Jediswap: Hiện tại dự án đang chạy testnet và anh em có thể xài thử sản phẩm của dự án. Đây là một sàn DEX khác trên Starknet.
- mySwap: Hiện tại dự án đang chạy testnet và anh em có thể xài thử sản phẩm của dự án. Đây là sàn DEX trên Starknet.
- Zigzag: Một sàn DEX xây trên StarkNet, hoạt động theo cơ chế orderbook.
Nhận xét: Mảng AMM DEX là mảng đầu tiên cần hoàn thiện trong bất cứ hệ sinh thái nào để sẵn sàng cho sự bùng nổ trong tương lai của các mảng khác. Hệ StarkNet đang trong thời gian đầu hoàn thiện mảng DEX, đang trong giai đoạn phát triển các player chính lớn nhất đầu tiên. Các dự án đang trong giai đoạn testnet, anh em có thể sử dụng sản phẩm kiếm cơ hội retroactive.
Lending
Các dự án làm về lending trên hệ sinh thái StarkNet bao gồm:
zkLend: Dự án lending dạng money-market trên StarkNet. Hiện tại chưa có sản phẩm nào của dự án ra mắt người dùng, cũng chưa ra mắt testnet.
Mảng lending là mảng quan trọng trong bất cứ hệ sinh thái nào để tăng độ hiệu quả của lượng vốn trong hệ. Có sự hoạt động của lending sẽ mở ra khả năng phát triển cho nhiều ứng dụng hơn trong tương lai như derivatives, hay farm leverage,… trong hệ sinh thái còn non trẻ này.
Cơ sở hạ tầng
Các dự án về Cơ sở hạ tầng trên hệ sinh thái StarkNet bao gồm:
- Bridge: Suez, Qasr, Kubri,,… là các bridge đang được phát triển và trong giai đoạn testnet để đưa dòng tiền lên StarkNet.
- Explorer trên hệ đã có và hỗ trợ việc track giao dịch cũng như các thông tin trong hệ tương đối dễ bởi có nhiều chart visualize hoạt động trên hệ (ví dụ như biểu đồ thể hiện tổng lượng ví, tổng khối lượng giao dịch,…).
- Ví để lưu trữ tài sản, tương tác với các ứng dụng trên hệ, và phổ biến nhất vẫn là Metamask.
- Các cơ sở hạ tầng cho DAO:
- Snapshot, Zorro Protocol – các ứng dụng cơ sở hạ tầng cho voting DAO đang trong quá trình phát triển.
- Bibliotheca – cơ sở hạ tầng phục vụ riêng cho Loot – dự án NFT trên Ethereum.
Các mảnh ghép cơ sở hạ tầng trên StarkNet hiện tại đang được phát triển và phục vụ tốt cho các ứng dụng. Các bridge đang trong quá trình phát triển, các cơ sở hạ tầng phục vụ phát triển ứng dụng cũng đang trong quá trình phát triển, bởi ngôn ngữ lập trình Cairo khiến việc lượng ứng dụng và developer scale sang StarkNet gặp không ít khó khăn.
Các dự án Gaming/NFT
- Các dự án gaming trên StarkNet: Dope Wars, Influence, Realms, Game of Blocks, Eykar, bitmapbox, Phi Φ, The Ninth.
- Dự án NFT Marketplace:
- Oasis – dự án NFT Market đầu tiên trên StarkNet, hiện đang testnet.
- Mint Square – một platform cho NFT issue trên StarkNet đang trong giai đoạn testnet.
- NFTflow – một ứng dụng tạo thanh khoản cho NFT.
- Briq – ứng dụng hỗ trợ xây dựng NFT trên StarkNet.
- Nền tảng xây dựng game trên StarkNet: ImmutableX là một nền tảng phát triển gaming trên StarkNet. Đây là nền tảng nhận được nhiều sự chú ý của thị trường, bởi là nền tảng gaming đầu trên StarkWare.
Các dự án khác trong hệ sinh thái StarkNet bao gồm:
- Yield aggregator: Fuji DAO là dự án yield aggregator đầu tiên và duy nhất ở thời điểm hiện tại.
- Derivatives: ZkX – Dự án làm về Derivatives trên StarkNet. Hiện chưa rõ các thông tin khác về dự án.
- Launchpad: ZkPad – Dự án launchpad trên StarkNet. Hiện tại dự án vẫn chưa đi vào hoạt động.
- Betting: iBetYou – Dự án làm về đánh cược trên StarkNet.
Kết luận
StarkWare đang cạnh tranh với những hệ sinh thái lớn khác như Optimism và zkSync và chúng ta không thể bỏ qua The Scalability Wars. Nhưng cuối cùng, người dùng Ethereum sẽ là người chiến thắng. Xem xét kỹ mọi giải pháp mở rộng quy mô cho thấy, chúng đều có điểm mạnh, điểm yếu và sự đánh đổi. Với StarkWare’s STARKs, việc mở rộng quy mô có thể được triển khai ở chế độ Validium hoặc Rollup, tùy thuộc vào trường hợp sử dụng.
Đây là những thông tin tham khảo, không phải là lời khuyên đầu tư. Cảm ơn anh em đã đọc bài viết và đừng quên đăng ký các kênh thông tin của WeTAG nhé!
Ethereum là mạng blockchain lớn nhất về số lượng người dùng. Tuy nhiên, tính nguyên khối (nơi sự đồng thuận, thực thi và tính khả dụng của dữ liệu diễn ra trên chuỗi) là trở ngại lớn nhất đối với việc mở rộng quy mô. Nhiều giải pháp mở rộng quy mô đã được tạo ra và những giải pháp phổ biến nhất là optimistic rollups và zero-knowledge (ZK). StarkWare là dự án đang xây dựng các giải pháp khả năng mở rộng future-proof bằng cách sử dụng zero-knowledge cryptography và một nền tảng validity proof tùy chỉnh được gọi là Cairo. Bài viết này WeTAG sẽ giới thiệu với anh em về StarkNet và tổng quan trong hệ sinh thái StarkNet nhé!
StarkNet là gì?
StarkNet là một giải pháp layer 2 của Ethereum thuộc dạng giải pháp ZK-Rollup. StarkNet cho phép bất kỳ dApp nào hoạt động, vận hành và mở rộng quy mô không giới hạn mà không ảnh hưởng đến khả năng tổng hợp và bảo mật của Ethereum, nhờ sự phụ thuộc của StarkNet vào hệ thống STARK – công nghệ của StarkWare phát triển.
Hợp đồng StarkNet và hệ điều hành StarkNet được viết bằng ngôn ngữ lập trình Cairo – loại ngôn ngữ lập trình hỗ trợ triển khai và mở rộng quy mô của các Dapp hay smart contract, bất kể logic nghiệp vụ nào.
Các sản phẩm nổi bật của StarkWare
Các thông số nổi bật của Starkware
Anh em xem chi tiết tại đây.
Cách thức hoạt động
STARK là cryptographic proofs minh bạch và có thể mở rộng. Các STARK này sử dụng các lightweight cryptographic hash, giúp chúng trở nên nhanh chóng và an toàn. STARK được tạo ra để cung cấp xác minh không tin cậy (trustless) về tính toàn vẹn của tính toán.
Tầm nhìn của StarkWare là cung cấp các hệ thống future-proof bằng cách phát triển các sản phẩm như StarkNet và StarkEx để phù hợp với các nhu cầu khác nhau.
StarkNet
StarkNet là một ZK-rollup phi tập trung dựa trên STARK, hoạt động trên blockchain Ethereum. StarkNet di chuyển các tính toán giao dịch ra ngoài chuỗi nhưng lưu trữ dữ liệu giao dịch trên chuỗi chính Ethereum. Tuy nhiên, nó vẫn được hưởng lợi từ khả năng kết hợp và bảo mật của Ethereum.
Dữ liệu được gửi đến Ethereum có bằng chứng mật mã, có thể được sử dụng để chứng minh tính hợp lệ của các giao dịch. Chỉ sau khi phân chia và thực hiện các giao dịch, chúng mới được đăng trên Ethereum và được chứng minh là hợp lệ.
Không giống như Optimistic rollups, ZK-rollups không có thời gian tranh chấp cho các giao dịch vì chúng có thể được xác minh là hợp lệ mà không cần bằng chứng. Điều này giúp cho việc ZK-rollups nhanh hơn. Mặc dù có rất nhiều ZK-rollups ngoài kia, nhưng chỉ có StarkNet là tương thích với EVM.
StarkNet sử dụng Cairo làm ngôn ngữ lập trình để thực thi và triển khai. Khả năng tương thích với EVM thông qua trình biên dịch Solidity-to-Cairo hoặc lập trình các ứng dụng phi tập trung ở Cairo.
StarkNet hoàn toàn có thể kết hợp với các hợp đồng thông minh chung. Các ứng dụng phi tập trung có thể phối hợp, kết nối với nhau và xây dựng dựa trên nhau.
Các nút, nhà phát triển và người dùng có thể làm mọi thứ bạn mong đợi trong một giải pháp Layer 2 rollup điển hình trên StarkNet.
Tất cả các giao dịch trên StarkNet được thực hiện theo định kỳ. Tính hợp lệ của chúng được chứng minh trong STARK proof và sau đó được Ethereum xác minh. Nỗ lực tính toán cần thiết để xác minh các STARK proof là nhỏ so với việc tính toán đã được chứng minh. Điều này sẽ mở rộng Ethereum cao hơn.
Tất cả các chuyển đổi trạng thái StarkNet sẽ được STARK chứng minh và Ethereum sẽ chỉ chấp nhận những chuyển đổi hợp lệ. Tất cả dữ liệu cần thiết để tạo lại trạng thái StarkNet đầy đủ sẽ được xuất bản trên chuỗi. Cũng cần lưu ý rằng bất kỳ ai cũng có thể chạy một nút StarkNet.
Lịch sử, tình hình hiện tại và roadmap
Starkware đã trải qua một chặng đường phát triển dài và có nhiều cột mốc đáng nhớ (3/3/2022):
Nhà đầu tư dự án và đối tác
Starkware được nhận đầu tư của nhiều quỹ trên thị trường qua nhiều vòng đầu tư. Tính đến nay, StarkWare đã huy động được $111M (vốn chủ sở hữu) kể từ khi thành lập. Ngoài ra, Starkware cũng đã nhận được khoản tài trợ $12M từ Ethereum Foundation để mở rộng mạng lưới Ethereum.
Các dòng Funding Rounds của Starkware như sau:
Các mảnh ghép trên StarkNet
Tổng quan về các mảnh ghép trên StarkNet sẽ được mình giới thiệu và phân tích trong phần sau đây, theo các category trong hệ sinh thái. Thông tin được mình tự tổng hợp qua việc skin hệ StarkNet trên Twitter cũng như nhiều công cụ tìm kiếm khác (3/3/2022). Bởi StarkNet chỉ là một trong các hệ sinh thái thuộc StarkWare, nên anh em cần hiểu rõ để tránh nhầm lẫn.
DEX
Các dự án làm về DEX trên hệ sinh thái StarkNet bao gồm:
Nhận xét: Mảng AMM DEX là mảng đầu tiên cần hoàn thiện trong bất cứ hệ sinh thái nào để sẵn sàng cho sự bùng nổ trong tương lai của các mảng khác. Hệ StarkNet đang trong thời gian đầu hoàn thiện mảng DEX, đang trong giai đoạn phát triển các player chính lớn nhất đầu tiên. Các dự án đang trong giai đoạn testnet, anh em có thể sử dụng sản phẩm kiếm cơ hội retroactive.
Lending
Các dự án làm về lending trên hệ sinh thái StarkNet bao gồm:
zkLend: Dự án lending dạng money-market trên StarkNet. Hiện tại chưa có sản phẩm nào của dự án ra mắt người dùng, cũng chưa ra mắt testnet.
Mảng lending là mảng quan trọng trong bất cứ hệ sinh thái nào để tăng độ hiệu quả của lượng vốn trong hệ. Có sự hoạt động của lending sẽ mở ra khả năng phát triển cho nhiều ứng dụng hơn trong tương lai như derivatives, hay farm leverage,… trong hệ sinh thái còn non trẻ này.
Cơ sở hạ tầng
Các dự án về Cơ sở hạ tầng trên hệ sinh thái StarkNet bao gồm:
Các mảnh ghép cơ sở hạ tầng trên StarkNet hiện tại đang được phát triển và phục vụ tốt cho các ứng dụng. Các bridge đang trong quá trình phát triển, các cơ sở hạ tầng phục vụ phát triển ứng dụng cũng đang trong quá trình phát triển, bởi ngôn ngữ lập trình Cairo khiến việc lượng ứng dụng và developer scale sang StarkNet gặp không ít khó khăn.
Các dự án Gaming/NFT
Các dự án khác trong hệ sinh thái StarkNet bao gồm:
Kết luận
StarkWare đang cạnh tranh với những hệ sinh thái lớn khác như Optimism và zkSync và chúng ta không thể bỏ qua The Scalability Wars. Nhưng cuối cùng, người dùng Ethereum sẽ là người chiến thắng. Xem xét kỹ mọi giải pháp mở rộng quy mô cho thấy, chúng đều có điểm mạnh, điểm yếu và sự đánh đổi. Với StarkWare’s STARKs, việc mở rộng quy mô có thể được triển khai ở chế độ Validium hoặc Rollup, tùy thuộc vào trường hợp sử dụng.
Đây là những thông tin tham khảo, không phải là lời khuyên đầu tư. Cảm ơn anh em đã đọc bài viết và đừng quên đăng ký các kênh thông tin của WeTAG nhé!